Qara dəliklər, kainatın ən sirli obyektlərindən biri olmaqda davam edir. Superkütləli qara dəliklər üzərində aparılan son tədqiqatlar, qalaktikalar haqqında dərin məlumatları ortaya qoyur.

Alimlərin fikrincə, soyuq qaz, ulduzun əmələ gəlməsi üçün lazım olan xammaldır. Araşdırmalara görə, qara dəlik nə qədər böyük olarsa, qalaktikada bir o qədər az soyuq qaz olur. Təbii ki, qalaktikaların mərkəzində yerləşən superkütləli qara dəliklər, müəyyən mənada qalaktikaların həyatından istifadə edirlər. Bu kəşf, bəzi qalaktikaların niyə böyüməyə davam etdiyinə, digərlərinin isə hərəkətsiz qalmasına dair məlumatlara işıq salır. Bu, şamın üzərinə tərs stəkanı qoymağa bənzəyir. Şam hava çatışmazlığı səbəbindən bir neçə saniyədən sonra sönərkən qara dəlik də qalaktikanın yeni ulduzlar əmələ gətirməsinin qarşısını alır. Yeni ulduzların yaranmaması qalaktikada həyat üçün mənfi vəziyyət yaradır. Tapıntılar, qara dəliyin kütləsi ilə ulduzların əmələ gəlməsi üçün çox vacib olan soyuq qazın mövcudluğu arasında birbaşa əlaqəni ortaya qoyur.

Alimlər, superkütləli qara dəliyin kütləsi ilə onun qalaktikasındakı ulduzların kütləsi arasındakı əlaqəni uzun zamandır ki, bilirlər. Paris-Saclay Universitetindən tədqiqatın həmmüəllifi David Elbaz-ın fikrincə, qara dəlik, ulduz əmələ gəlməsinin çoxdan dayandığı bir bölgə olan qalaktik qabarıqlıqdakı bütün ulduzların kütləsinin təxminən mində birinə bərabərdir. Astronomlar, qara dəliyin bir şəkildə yeni ulduzların yaranmasına mane ola biləcəyini irəli sürmüşdülər, lakin indiyə qədər bu nəzəriyyəni dəstəkləyən birbaşa dəlil yox idi. Bu arada yeni tədqiqat, ulduzlararası mühitin əsas komponenti və ulduzların əmələ gəlməsində əsas tərkib hissəsi olan atom hidrogen adlı xüsusi bir qaz növü üzərində cəmlənib. Tədqiqat zamanı həmçinin müəyyən edilib ki, qalaktikadakı atom hidrogeninin miqdarı ulduzların ümumi sayı və ya qalaktika qabarıqlığının ölçüsü kimi amillərdən çox, onun mərkəzindəki qara dəliyin kütləsi ilə güclü şəkildə bağlıdır.

Araşdırmada qara dəlik kütləsinin təsiri aradan qaldırıldıqda soyuq qazın tərkibi ilə digər amillər arasındakı əlaqənin çox zəif olduğu ortaya qoyulub. Bu, qara dəliyin kütləsinin qalaktikada soyuq qazın miqdarına təsir edən ən vacib fiziki parametr olduğunu göstərir. Alimlər, bu tapıntı üçün 2 mümkün izahat təklif edirlər. Birincisi, qara dəlik qalaktikadan qaz çıxara bilər, lakin bunun olma ehtimalı azdır, çünki bir çox qalaktikalar hələ də aktiv qara dəliklərlə ulduzlar əmələ gətirir. İkinci ehtimal isə aktiv qara dəlikdən çıxan reaktivlərin ətrafdakı qazı qızdırması və onun qalaktikanı qidalandırmasına mane olmasıdır. Bu, qalaktika aclığı kimi tanınan bir prosesdir. Bu ikinci nəzəriyyə kosmologiya tədqiqatlarında ədədi simulyasiyalarla da dəstəklənir. Tədqiqat qrupu, Çinin FAST radio teleskopundan və Cənubi Afrika və Avstraliyada yaxın gələcəkdə qurulacaq Square Kilometr Array-indən əldə edilən məlumatlardan istifadə edərək nəticələri daha da irəli səviyyədə sınaqdan keçirməyi planlaşdırır.

technote.az