24 oktyabr 2024-cü il tarixində AR Elm və Təhsil Nazirliyi İdarəetmə Sistemləri İnstitutunda (İSİ) AMEA-nın həqiqi üzvü, riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Azərbaycan SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı, əməkdar elm xadimi Cəlal Allahverdiyevin anadan olmasının 95 illik yubileyinə həsr olunmuş elmi sessiya keçirilib. Sessiya AR Elm və Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA), İdarəetmə Sistemləri İnstitutu və İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun təşkilatçılığı ilə baş tutub. Hibrid formatda keçirilən tədbirdə institutun rəhbərliyi, alim və mütəxəssislər və dəvət olunmuş qonaqlar iştirak ediblər.

İclası giriş nitqi ilə açan İdarəetmə Sistemləri İnstitutunun baş direktoru, akademik Əli Abbasov qonaqları salamlayaraq bu qəbil mötəbər tədbirlərin keçirilməsinin önəmini qeyd edib. Elmi sessiyanın AMEA Rəyasət Heyətinin Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinin (FRTEB) Elmi şurasının 29 may 2024-cü il tarixli qərarına əsasən baş tutduğunu bildirən Ə.Abbasov dünyaşöhrətli alim, akademik Cəlal Allahverdiyevin zəngin elmi irsi və şəxsi keyfiyyətləri barədə söz açıb.

Qeyd edib ki, Allahverdiyev Cəlal Eyvaz oğlu 17 sentyabr 1929-cu ildə Şuşa şəhərində anadan olub. 1946-cı ildə məktəbi gümüş medalla bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinə (indiki Bakı Dövlət Universiteti) qəbul olub, 1951-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirərək akademik Mstislav Keldışın təklifi ilə Moskva Dövlət Universitetinin aspiranturasında təhsilini davam etdirib. O, 1957-ci ildə Moskva Dövlət Universitetində namizədlik, 1968-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Tətbiqi Riyaziyyat İnstitutunda doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə edib. C.Allahverdiyev 1969-cu ildə professor elmi adı alıb, 1972-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 2001-ci ildə isə həqiqi üzvü seçilib.

Ə.Abbasov dəyərli alim C.Allahverdiyevin Azərbaycan elminin inkişafı, dünya elmi ilə inteqrasiyası istiqamətində bəxş etdiyi töhfələrdən söz açıb. Qeyd edib ki, C.Allahverdiyevin əsas elmi tədqiqat istiqamətləri funksional analiz, stoxastik və determinik idarəetmə nəzəriyyəsi,  operator tənliklər nəzəriyyəsi, iqtisadi proseslərin modelləşdirilməsi, kompüter proseslərinin araşdırılması və modelləşdirilməsi kimi məsələlərə həsr olunmuşdur.

Görkəmli alimin yüksək insani keyfiyyətləri barədə danışan akademik onun gənclərin elmə cəlb olunması, istedadlı kadr kimi yetişdirilməsində misilsiz xidmətlərindən və zəngin elmi məktəbindən bəhs edib.

Ə.Abbasov çıxışının sonunda 1970-1988-ci illər ərzində Kibernetika İnstitutuna (indiki İdarəetmə Sistemləri İnstitutu) rəhbərlik edərək elmi müəssisənin tarixində müstəsna xidmətləri ilə seçilən dəyərli alim, akademik Cəlal Allahverdiyevin əziz xatirəsinin daim qəlblərdə yaşayacağına əminliyini ifadə edib.

Sonra Elm və Təhsil Nazirliyi İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun baş direktoru, AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik Rasim Əliquliyev çıxış edərək AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli adından tədbir iştirakçılarını və mərhum alimin ailə üzvlərini salamlayıb. Dünyaşöhrətli alimin 95 illik yubileyinə həsr olunan elmi sessiyanın önəmini vurğulayan akademik İSİ-nin yaranma tarixi və C.Allahverdiyevin müstəsna xidmətlərindən bəhs edib.

Qeyd edib ki, ötən əsrin 50-ci illərinin sonunda öləkmizə universal rəqəmli hesablama maşınlarının gətirilməsi hesablama üsulları və proqramlaşdırma sahələrində tədqiqatların aparılmasına təkan verdi. Bu da öz növbəsində 1960-cı ildə Hesablama mərkəzinin Elmlər Akademiyasının tərkibində müstəqil təşkilata çevrilməsinə əsas yaratdı. 1965-ci ildə məhz Hesablama mərkəzi əsasında Kibernetika İnstitutunun yaradılması ölkəmizdə kibernetika və informatikanın inkişafına həlledici təkan verdi.

R.Əliquliyev sözügedən dövrdə institutun dəyərli alimlərinin rəhbərliyi ilə yaradılan əsas elmi istiqamətlərdən bəhs edib. Qeyd edib ki, akademik Cəlal Allahverdiyevin rəhbərliyi ilə Riyazi kibernetika, akademik Telman Əliyevin rəhbərliyi ilə Texniki kibernetika və professor Qorxmaz İmanovun rəhbərliyi ilə İqtisadi kibernetika sahələrində böyük uğurlara imza atılmış, elmi məktəb yaradılmışdır.

Akademik C.Allahverdiyevin elmin inkişafına bəxş etdiyi töhfələri müxtəlif istiqamətlərdən səciyyələndirən R.Əliquliyev onun pedaqoji fəaliyyətindən, gənclərə göstərdiyi xüsusi diqqət və qayğıdan söz açıb.

R.Əliquliyev çıxışının sonunda mühüm əhəmiyyətə malik elmi sessiyanın təşkilinə görə İSİ rəhbərliyinə təşəkkürünü bildirib, Azərbaycan elminin inkişafında önəmli rol oynamış alimlərimizin elmi və elmi-təşkilati fəaliyyətinin ictimailəşdirilməsi istiqamətində qarşıda duran vəzifələrdən danışıb.

Sonra C.Allahverdiyevin həyatı və elmi fəaliyyətinə həsr olunan video çarx nümayiş etdirilib.

Daha sonra İSİ-nin laboratoriya müdiri, dosent Gülçin Abdullayeva Cəlal Allahverdiyevin elmi və təşkilati fəaliyyəti haqqında məruzə edib. Akademikin həyatının 1929-1946-cı illərdə Şuşa şəhərində keçən məşəqqətli dövrlərindən bəhs edən G.Abdullayeva  onun elmi və pedaqoji fəaliyyətinə də ətraflı şəkildə nəzər salıb. Qeyd edib ki, C.Allahverdiyev uzun illər pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmiş, 1953-cü ildən Bakı Dövlət Universitetinin “Fizika-riyaziyyat” fakültəsində baş laborant, baş müəllim, dosent, professor vəzifələrində çalışmışdır. 1988-1994 illərdə elmi işlər üzrə prorektor, 1994-2017-ci illərdə “Tətbiqi riyaziyyat və kibernetika” fakültəsinin “Əməliyyatlar tədqiqi və riyazi modelləşdirmə” kafedrasının müdiri olmuşdur.

G.Abdullayeva bildirib ki, C.Allahverdiyevin rəhbərliyi ilə 6 elmlər doktoru, 40-dan çox fəlsəfə doktoru hazırlanmış, elmi məktəb yaradılmışdır. 130-dan çox elmi əsərin müəllifi olan akademik Azərbaycan elminin inkişafında mühüm rol oynayan tədqiqatlar aparmışdır. O, ilk dəfə bir sinif öz-özünə qoşma olmayan və spektral parametrdən rasional asılı olan operatorlar üçün məxsusi elementlər sisteminin tamlığını araşdırmış, tamlıq və bazislik haqqında teoremlər isbat etmişdir. Akademik tərəfindən xətti  fəzalarda elementlər sisteminin çoxqat tamlığı anlayışı isbat olunmuş, Hilbert fəzasında təsir edən kompakt operatorların s-ədədlərinə ilk dəfə yeni tərif verilmişdir. Onun aldığı nəticələr “Allahverdiyev teoremi” adı altında Funksional analiz və Cəbr nəzəriyyəsinə daxil edilmişdir.

Çoxşaxəli elmi və elmi-təşkilati fəaliyyətə malik C.Allaverdiyev 1960-cı ildə Azərbaycan EA nəzdindəki Hesablama Mərkəzində İdarəetmənin riyazi məsələləri şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyib. 1969-1970-ci illərdə Azərbaycan EA Kibernetika İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, 1970-1988-ci illərdə isə direktor vəzifəsində çalışıb. Həmin illər ərzində institutda bir çox istiqamətlərdə fundamental tədqiqat işləri aparılmış, elmi işlərin praktikada tətbiqi məqsədilə keçmiş SSRİ-də ilk dəfə olaraq təsərrüfat hesablı Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sistemləri (AİS), Xüsusi Konstruktor Bürosu (XKB) yaradılmışdır. Sözügedən illərdə institutda dövrün ən güclü elektron hesablama maşını olan BESM-6 quraşdırılmışdır.

Çıxışının sonunda C.Allahverdiyevlə bağlı xatirələrini bölüşən G.Abdullayeva onun elmi məktəbindən bəhs edib.

Sonra Azərbaycan Respublikasının  Dövlət İmtahan Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Məleykə  Abbaszadə onlayn formatda çıxış edərək Azərbaycanın görkəmli alimi, akademik C.Allahverdiyevin elmi və pedaqoji fəaliyyətindən, nəcib insani keyfiyyətlərindən söz açıb. C.Allahverdiyevin gənc kadr potensialının inkişaf etdirilməsi istiqamətində göstərdiyi diqqət və qayğıdan xüsusilə bəhs edən M.Abbaszadə akademiklə bağlı xatirələrini bölüşüb, milli ruhda yetişən savadlı gənclərin ölkənin inkişafında mühüm rol oynadıqlarını qeyd edib.

Hazırda iştirak etdiyi Elm və Təhsil Nazirliyinin dəstəyi və “STEAM Azərbaycan” layihəsinin təşkilatçılığı ilə 24-25 oktyabr tarixlərində keçirilən Beynəlxalq Yaşıl STEAM Azərbaycan Festivalı barədə məlumat verən M.Abbaszadə festival çərçivəsində təşkil olunan SAF 2024 və Yaşıl təşəbbüslər yarışlarından söz açıb, gənclərin elmə cəlb olunmasının önəmini vurğulayıb, qarşıda duran önəmli missiyalardan bəhs edib.

Tədbirdə Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (QDİƏT) baş katibi, akademik Asəf Hacıyev onlayn formatda çıxış edərək Azərbaycanda riyaziyyat elminin inkişaf tarixi və sözügedən sahədə C.Allahverdiyevin misilsiz xidmətlərindən bəhs edib. Qeyd edib ki, Mstislav Keldış məktəbinin nümayəndəsi olan C.Allahverdiyevin ən böyük nailiyyətlərindən biri də elə məhz gənc kadr potensialının inkişafına töhfə verərək öz elmi məktəbini yaratması olmuşdur. Onun irəli sürdüyü elmi nəzəriyyələr dünya miqyasında rəğbətlə qarşılanmış, dövlət mükafatlarına layiq görülmüşdür. Akademikin ən məşhur elmi nəticəsi Allahverdiyev teoremi adı altında bir çox kitablara, o cümlədən funksional analiz dərsliklərinə salınmışdır.

C.Allahverdiyevlə bağlı xatirələrini bölüşən A.Hacıyev tədbirin təşkilinə görə AMEA FRTEB rəhbərliyinə təşəkkürünü ifadə edib.

Sonra AMEA-nın müşaviri, akademik Telman Əliyev çıxış edərək Kibernetika İnstitutunun tarixi və rəhbərlik etmiş görkəmli şəxslərdən söz açıb. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik M.Keldışın Azərbaycana gəldiyini və ölkəmizə ilk böyük BESM-6 elektron hesablama maşınının gətirildiyini qeyd edib. Bunun nəticəsində ölkədə proqramlaşdırma, avtomatika, tətbiqi riyaziyyat, kibernetika və digər sahələrdə sürətli inkişafa nail olunduğunu bildirib. İSİ-nin inkişaf tarixində akademik Əşrəf Hüseynov və akademik Cəlal Allahverdiyevin xidmətlərini xüsusilə vurğulayan T.Əliyev yüksək insani keyfiyyətlərindən söz açıb, öz xatirələrini bölüşüb.

Daha sonra Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun baş direktoru, professor Misir Mərdanov çıxış edərək operatorların spektral nəzəriyyəsi sahəsində görkəmli alim, akademik C.Allahverdiyevin zəngin elmi və pedaqoji fəaliyyətindən ətraflı şəkildə bəhs edib. Qeyd edib ki, C.Allahverdiyev öz-özünə qoşma olmayan operatorların spektral nəzəriyyəsi sahəsində öz məktəbini yaratmışdır. Bu məktəbdə həmin nəzəriyyəni müvəffəqiyyətlə davam etdirən, riyaziyyat elminin inkişafında mühüm rol oynayan dəyərli alimlər yetişmişdir. V.M.Keldış və A.Maslov kimi görkəmli alimlərin rəhbərliyi ilə fundamental tədqiqatlar aparan C.Allahverdiyevin elmi əsərləri Kolmoqorov, Gelfond, Pontryagin, Tixonov, Nikolski kimi dünyanın məşhur alimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.

C.Allahverdiyevlə bağlı xatirələrini bölüşən M.Mərdanov onun nəcib, qayğıkeş və müdrik xarakterə malik olduğunu qeyd edib.

Tədbirdə İSİ-nin laboratoriya müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü Qorxmaz İmanov çıxış edərək uzun illər birgə çalışdığı dünyaşöhrətli alim, akademik C.Allahverdiyev ilə bağlı xatirələrini bölüşüb. Ə.Hüseynov və C.Allahverdiyevin ümumilikdə Kibernetika İnstitutunun, o cümlədən İqtisadi kibernetika sahəsinin inkişafına bəxş etdikləri dəyərli töhfələrdən söz açıb.

London Kraliça Meri Universitetinin professoru, r.e.d. Mixail Farber, Türkiyənin İşık Universitetinin Riyaziyyat kafedrasının müdiri, r.e.d., professor Elman Həsənov, Şimali Kipr Doğu  Akdeniz  Universitetinin Riyaziyyat kafedrasının professoru, r.e.d. Ağamirzə Bəşirov, Riyaziyyat kafedrasının müdiri, r.ü.f.d., professor Nazim Mahmudov, BDU-nun Funksional analiz kadefrasının müdiri, professor Əli Əhmədov, İSİ-nin laboratoriya müdiri, professor Knyaz Məmmədov və r.ü.f.d., dosent Ələkbər Bağırov çıxış edərək C.Allahverdiyevin elmi və pedaqoji fəaliyyəti və nəcib insani keyfiyyətlərindən söz açaraq öz xatirələrini bölüşüblər.

Sonra C.Allahverdiyevin oğlu Eyvaz Allahverdiyev çıxış edərək mərhum alimin 95 illik yubileyinə həsr olunmuş yüksək səviyyəli tədbirin keçirilməsinə görə İSİ rəhbərliyinə xüsusi təşəkkürünü ifadə edib, öz xatirələrini bölüşüb.

Tədbirin sonunda R.Əliquliyev çıxış edərək dəyərli alim C.Allahverdiyevin daim qəlblərdə yaşayacağını qeyd edib, onun elmi irsinin təbliği istiqamətində təkliflərini səsləndirib.

Sonra akademik C.Allahverdiyevin ailə üzvlərilə xatirə şəkli çəkilib.

science.gov.az